گذشته ای که همچنان با ما راه می رود – متن سخنان حسین آتش پرور در مورد کتاب سرخپوست تنها نوشته منیرو روانی پور
گذشته ای که همچنان با ما راه می رود
حسین آتش پرور
برای هفتاد سال قدم های منیرو روانی پور
مجموعه داستان سرخپوست تنها، یک تجریه ی ادبی است که از داستان های زیرشکل گرفته:
1- زن عراقی
2- تمام روزت با من گذشت
3-چشمان جموش جاشوا
4-این حلزون است یا اژدها
5-صحنه آخر
6-نیلوفر مرداب.
سرخپوست تنها، از این جهت مهم است که نویسنده با جسارتی کم نظیر آینه را به دست انسان معاصر بخصوص خاورمیانه ای می دهد که در چه دنیای عفنی زندگی می کند. و جهان چگونه گندابی برای زیست ما شده.او به ما می گوید که مدرنیسم با تمام خدمتی که به بشریت کرده و می کند،چگونه او را آواره و سلاخی می کند و محیط زیست او را در جهنم آوارگی با بزکی به ظاهر در آرامش نشان می دهد.
داستان کوتاه زن عراقی در ابتدای کتاب و نیلوفر مرداب در آخر کتاب، از نظر فرم دو قطب واقعیتی است که دیگر داستان های کتاب و شخصیت ها و رخداد ها در میان این دو زندگی می کنند؛اگر در زن عراقی ما سفری تاریخی- اجتماعی در بیرون داشته باشیم، در نیلوفر مرداب سفر از درون به بیرون می کنیم تا پازل این جغرافیای داغ و درد، را کامل کرده باشیم.
در داستان های کتاب ما با تجاوزی نمادین به زنان روبرو می شویم.تجاوزی که باعث آوارگی و دربدری می شود. چقدر محیط زندگی یاید برای آن ها نا امن شده باشد که به استخری در آمریکا بدنبال آرامش پناه ببرند. و بقول شخصیت اصلی داستان زنِ عراقی حالا رویای او خلاص شدن از تنهایی باشد و دوستی و خاطرات جزو دارایی های او به حساب آیند.
موضوع دیگر اینکه طبق روایت‌های هولناک زن مهاجر خاورمیانه‌ای (یا ایرانی)، بهای مهاجرت و رسیدن به “آزادی” گزاف بوده است، اما آنها در نهایت به “آزادی” نرسیده‌اند و در “سواد آزادی” به سر می برند زیرا با افکار جرواجر از تجاوز جنسی و ذهنی به حیات در جغرافیای تازه رسیده‌اند.
زن عراقی
شکل و ساخت داستان زن عراقی
زن عراقی نمادی است از زندگی زنان در ایران،عراق،سوریه،و لبنان و یمن و افغانستان.اروپا. حتا زن جهانی که به او تجاوز می شود.زنی که در آمریکا برای رسیدن به آرامش به استخر می رود .استخری پراز کابوس.که از آن سر ریز می کند به خیابان های نوادا. تگزاس.و… همینطور می رود به اروپا و لهستان . ایران و عراقِ خاور میانه ای. و می شود نیروهای ائتلاف در عراقِ زنِ خاورمیانه ای.
درست است که روایتگر از نظر زمان و مکان در آمریکا زندگی می کند،اما زمان و مکان گذشته ی خاورمیانه مثل پوست به تن او چسبیده است.
داستان در چهار محورِ شخصیت- مکان – موضوع و حرکت روایت خود را می سازد و پیش می برد.
شخصیت های داستان:
- روایتگر:
برای شناخت شخصیت ها به داده های داستان توجه می کنیم: روایتگر اول شخص در باره خودش می گوید:
ای کاش در خانه و درِ دهانم را بسته بودم و کسی را تو خانه ام راه نمی دادم،آن هم پیرزنی که سه ماه دراز به دراز روی تخت بیمارستان افتاده بود و من پرستارش بودم.اگر مثل آدم زندگی کرده بودم و پیرزن را به خانه ام دعوت نمی کردم و او نمی آمد و زار و زندگی مرا نمی دید،مرا خر حساب نمی کرد و برای پسر پنجاه ساله اش نمی گرفت و من پرت نمی شدم تو راهرو های دادگاه و خیابان های لس آنجلس.ص 8
دو هفته ای در میان بی خانمان های لس آنجلس زندگی می کند.
و بعد می گوید که دختری او را به عنوان پرستار مادرش استخدام می کند و به آمریکا می برد. بعد که مادرشان می میرد او را وسط زمین و آسمان توی خیابان ویل می کنند.ص 15-16
و بعد ادامه می دهد: هم وطنِ من وکیلی بود از دوستان همان خانواده. وقتی فهمید، بدون یک شاهی وکالت مرا به عهده گرفت و برایم تقاضای گرین کارت کرد.
آن وکیل بعد دو هفته میان بی خانمان ها سراغ او را می گیرد و می خواهد برای او کاری بکند.آن وقت در دفتر وکالتش به او جا می دهد و در تمام مدتی که پرونده اش در جریان بوده، ترتیب او را می دهد و این جور دستمزدش را می گیرد. ص 16
- زن عراقی(زن خاور میانه ای):
وقتی از زن عراقی صحبت می شود اولین چیزی که به ذهن می رسد، تجاوز نیروهای ائتلاف (آمریکا.بریتانیا. استرالیا.لهستان) به رهبری آمریکا در سال 2003 است.شخصیت زن عراقی یک استعاره است. چرا که در جغرافیای داستان با زنی عراقی روبرو نمی شویم وهمین زن تبدیل به نماد زن خاورمیانه ای ایرانی- عراقی- سوری- یمنی و… می شود. درداستان از زبان روایتگر، ما با چنین زنی روبرو می شویم:
گفتم من زنی را میشناسم در خاور میانه- نگفتم ایران- که زن کسی شد که هزار درد بی درمان داشت و تازه الکلی هم بود و هر شب به قصد مرگ خودش و رفقایش او را تهدید می کردند و تمام تنش کبود بود از کتک. ولی دادگاه هیچ کدام را قبول نداشت و کبودی های بدن زن را نمی دید و عاقبت مجبور شد نه تنها خانه که حتا خودش را هم بدهد تا خلاص شود.
نگفتم چه جور او را به هم دیگر پاس می دادند. نگفتم از رئیس دادگاه به پاسدار دادگاه و عاقبت به دربان رسید. ص 11-12
بعد یاد آن زن خاور میانه ای افتادم که بزور طلاق گرفت و بعد به مردهای توی دادگاه رسیدم. از اولی تا آخری. خلاص که شد هشت تایی می شدند. آخرین نفر نظافت چی بود می خواست به او هم بدهد؟دادگاه تعطیل بود و داشت خودش را مرتب می کرد که از دستشویی بزند بیرون که جوان را دید.با خودش گفت این یکی چرا نه؟ او را کشاند توی دستشویی و فکر کرد هر چه باشد زحمت می کشد.
همه ی کارهایی که زن خاورمیانه ای کرده بود به زور نبود.این یکی به میل خودش بود یا شاید خیلی هاش به میل خودش بود. وقتی دو سال با کسی زندگی کنی که لباس تو را بپوشد و نصف شب آرایش زنانه کند و بیاید روی تختخواب دونفره بنشیند، وقتی نتوانی این حرف ها را جایی ثابت کنی..؟ جایی ول می شوی. ولو می شوی.
نظافت چی تن نداد. گفت:
برو خواهر، می فهمم چه بلایی سرت آوردن. منم این جا دیپلم دارم و جارو می کشم.
بعد با خودم گفتم به جای زن خاورمیانه ای بهتر نیست بگویم زن عراقی؟ ص 12- 13
- ماریا و هنری
ماریا 74 ساله است و 24 سال است که هر روز در استخر شنا می کند.در سه چهار سالگی از طرف مهدکودک مجبورش می کنند در تولد هیتلر سرود بخواند.ورود قزاق ها به روستا را به یاد دارد.در 27 سالگس با پنج دلار آمریکا، از لهستان کمونیست فرار می کند و خودش را به دیتریت، مرکز لهستانی های مهاجر می رساند.ص6
هنری همسر او سرآشپز بوده و با تمام هنرپیشه های هالیود عکس دارد.
روایتگر درباره او می گوید:از کجا معلوم که لهستانی ها هم مثل ما نباشند؟از کجا معلوم که ماریا از ورشو تا برسد آمریکا به چند نفر نداده باشد؟از همون اول که هنری را ندیده؟ دیده؟ ص 16
- باربارا
او(باربارا) هر بار می گفت که چقدر از میوه ها و غذاهای شوهرش را دزدیده و چطور ذره ذره از پول های خردی که توی جیبش نگه می دارد،می دزدد تا برای خودش عصای تازه بخرد و تازگی چندتا بلیط بخت آزمایی خریده.عاقبت پیش خودم فکر کردم شاید باربارا می ترسد برود دادگاه.می ترسد برود و به سرنوشت زن عراقی دچار شود.چون واقعیت این است که وقتی به اولین نفر دادی دیگران توی صفی بی انتها منتظرند و تو عادت می کنی و دیگر دست خودت نیست. بخصوص در مهاجرت است که می فهمی تقوا ودلگی دست خودت نیست.هر دوتاش عادت است. مثل ماریا که به هنری عادت دارد و حالا به مرد لهستانی هم لابد عادت کرده.ص 15
نمی داند در حساب شوهرش چقدر پول است.نباید از کانزاس بیرون می آمد.نباید بخاطر انتقال شوهرش از معلمی از کانزاس استعفا می داد.گرمای لاس وگاس برایش جهنم است. قند دارد،باد هم اذیتش می کند ورانندگی هم برایش سخت است.چه قد بلندی داشت وقتی جوان بود..ص ۱۰
گاهی وقتا یادش میره خانه اش کجاست.
تمام راه گفته بود که تخت شان را سال ها جدا کرده اند. و برخی شب ها معلوم نیست کجا می رود. و چرا غذاهای او را دزدکی از توی یخچال بر می دارد و می خورد.
همین ها بود که سرش داد کشیدم. گفتم باربارا مگر تو در خاورمیانه زندگی می کنی؟ تو یک زن آمریکایی هستی. قانون به نفع تو رای می دهد.چرا جدا نمی شوی؟ چرا خودت را خلاص نمی کنی؟ ص ۱۱
۴– ژوک و دوست دختر فلیپینی اش
از ژوک در همان خط اول کتاب اسم برده می شود و بعد از آن از او خبری نداریم.راوی وقتی با او آشنا می شود که برای ماریا در استخر دست تکان می دهد. بعد به طرف ماریا می رود و با او لهستانی حرف می زند.و در نهایت باعث می شود که راوی به همین سادگی از حلقه ی دوستی ماریا کنار گذاشته شود:با خودم گفتم یعنی ماریا می خواهد مرا با یک تی پا بیندازد بیرون از حلقه ی دوستی؟ ص ۱۰
و ادامه می دهد:یک ماه بعد بود که فهمیدم مرد لهستانی(ژوک) خانه خریده.آن هم نقد. ماریا گفت:تمام این سال ها پول هایش را جمع کرده تا وقتی بازنشسته می شود بتواند یک خانه نقد بخرد و با خیال راحت در آن طراحی کند.
گفت خودش می گوید که عاشق این کار بوده اما پول و پله ای نداشته که دانشگاه برود و چیزی یاد بگیرد.ص ۱۵
ژوک از این جهت در داستان اهمیت پیدا می کند که بصورت کاتالیزوری ظاهر می شود تا شخصیت اصلی داستان چهره دیگرش(درونی خاورمیانه ای)خود را نشان بدهد:یک روز گفت(ماریا): زندگی ما خیلی وقته مثل سابق نیست.یه جوری شده.
همین جا انگار برقی توی مخم روشن کردند.انگار کسی به من گفت حالا وقتشه که انتقام جد و آبادت را از مرد لهستانی بگیری.
صدای توی ذهنم می گفت: اگر مرده ها می توانند بعد از دوهزار سال یا شش هزار سال آدم های زنده را به رقص وادارند چرا تو نتوانی…ص ۲۱
و از همین جا روح خاورمیانه ای او در لباس جادوگر برای ماریا و هنری ظاهر و به آن ها نزدیک و باعث جدایی ژوک و مرگ او می شود.هنری مردد گفت:دوست دخترش آخرین طرحی را که کشیده(ژوک) بما داده . می خواهی ببینی؟
گفتم: حتمن
آن وقت هنری رفت داخل خانه و با یک بوم کوچک آمد.بوم را رو به من گرفت.
ماریا گفت:دوست دخترش میگه این طرح روحی است که ژوک را با خودش برد.
به طرح نگاه کردم.صورت مرا کشیده بود.همون چانه. همون پیشانی. همون قاب صورت.فقط دماغم را بزرگتر کشیده و توی گوشم هم گوشواره ای گذاشته بود که جن گیرها و کولی ها در گوش می کنند.
هنری گفت:
روزهای آخر روح زن مرده را می دیده. ص ۲۶
مکان
اولین سازه ای که در این داستان خواننده با آن روبرو می شود و برای او اهمیت پیدا می کند، استخر است.استخری در نوادا.و بعد می بینیم استخر از حد یک مکان فراتر می رود و به نماد تبدیل می شود. استخر است که آدم ها های مختلف از ملیت را در خودش جمع می کند و داستان را فرا منطقه ای می کند.از استخر است که در تداعی های روایتگر به دیگر مکان های داستان سفر می کنیم. همین استخر است که داستان و مضمون در آن نطفه می بندد و شکل می گیرد.
استخر در این داستان کانونی است برای جمع شدن ملیت های مختلف؛آنهایی که از تجاوز و بی عدالتی ها گریخته اند ، به آرامش روحی نیاز دارند.جایی است برای فرار از تنهایی خودِ شخصیت های داستان.مدلی است که جامعه آمریکا را نشان می دهد.استخر سرزمینِ کوچک شده ی جامعه ی آمریکا است برای پناهندگان و فراریان از جنگ و نا امنی و تجاوز. و تبدیل به محلی برای بازگو کردن درد دل ها و حوادثی است که از خودی و غیر خودی برآن ها رفته است. در این داستان انتخاب استخر یکی از بهترین مکان ها، برای پرداختن به چنین موضوعی در ساخت داستان است.
جمع شدن، ملیت های مختلف در پناهگاه استخر،نمادی است از اوضاع و شرایط ناپایدار و نا امن این کره خاکی و زیستگاه انسان در مانده.مکانی برای بیاد آوردنِ آن چه به سر او آورده اند.جایی برای رسیدن به آرامش درون و برون؛ همان چیزی که به آن نمی رسند. به زبان دیگر می شود گفت که استخر می تواند خانقاه دوران مدرن باشد.
موضوع
در این داستان موقعیت زن تصویر می شود.تجاوز ،آوارگی. خرافه پرستی از هر نوعش. و بی پناهی او.مسایلی است که طرح می شود. از سوی کسانی که می باید از تو دفاع کنند و پناهگاه تو باشند، مورد تجاوز قرار می گیری.این عمل از خانه و اجتماع و قانون شروع می شود و از مرزها عبور می کند. و حتا به کسانی که خودشان از تجاوز فرار کرده اند مثل (ژوک) از حلقه کنار گذاشته می شوی.آنقدر به تو تجاوز می کنند که به آن عادت می کنی و در آخر داستان خودت با استفاده از خرافات به متجاوز تبدیل می شوی.مساله ای که نویسنده به آن انگشت می گذارد و به آن می پردازد، عادت های مذهبی و خرافات است. درست است که زن های داخل استخر از ملیت های مختلف و در جامعه ای لاییک و پیشرفته زندگی می کنند اما هرکدام گرفتار مسایل خرافی خود هستند و هرکدام از شخصیت ها به نوعی آن گذشته،آن عقاید و خرافات را با خود به درون این استخر می برند.شیلا بودایی است و جنیفر نیمه راهبه ای که در انتظار آمدن مسیح است تا با او ازدواج کند.وقتی که شخصیت اصلی در رابطه با ماریا غیر مستقیم توسط ژوک از حلقه کنار گذاشته می شود، آن ریشه خرافی زن خاورمیانه ای در ذهنش بیدار می شود و جرقه می زند: صدای توی ذهنم می گفت: اگر مُرده ها می توانند بعد از دوهزار سال یا شش هزار سال آدم های زنده را به رقص وادارند چرا تو نتوانی…ص ۲۱
زن خاور میانه ای با توجه به این که از سرزمین خودش فرار می کند، اما در پس وپشت ذهنش هنوز آن گذشته ای را که از آن فرار کرده با خودش حمل می کند. و در همین جا می بینیم که باربارا و هنری هم آن درون خرافی خودشان را در تسلیم شدن به راوی نشان می دهند.
حرکت
حرکت از استخر شروع می شود .در حرکت است که ارتباط ها شکل می گیرد. چه درجاری بودن آب استخر، چه در حرکت های ذهنی و یا در واقعیت.
در تداعی ها و حرکت ذهنی شخصیت اصلی داستان به ایران، عراق، خاورمیانه آشوب زده و عقب مانده، لهستان، جنگ جهانی دوم و شهرهای دیگر آمریکا می رویم. به دفتری که وکیل به شخصیت اصلی جا برای تجاوز می دهد. به دادگاه زن خاورمیانه و نظافتچی را می بینیم. به آوارگی او در خوابیدن کنار خیابان. به فرار ماریا از لهستان وفراموشی ها و حواسپرتی های باربارا و گم کردن های راه خانه. به تنهایی ژوک و پناه بردن به طراحی و…
تمام روزت با من گذشت
مکان: پاریس[موزه لوور- پرلاشز]
ایران-تهران – [ تخت جمشید]
شخصیت ها: زن نویسنده-پیرمرد ایران شناس- صادق هدایت- غلامحسین ساعدی.
در این داستان مکان- موضوع و شخصیت ها برجسته می شوند و در نهایت موقعیتی نمادین پیدا می کنند.
داستان در دو مکانِ پاریس می گذرد؛موزه لوور و پرلاشز.شخصیت اصلی داستان که زنی نویسنده است و مسافر، توسط ایرانشناس فرانسوی از طریق موزه لوور و پرلاشز به ایران می رود.به گذشته ی ایران در تخت جمشید.اما این نویسنده سوم ایرانی در ادامه ی دو نویسنده ی معاصر دیگرِ درگذشته، یعنی هدایت و ساعدی، در پرلاشز،به آینده نظر دارد و ادامه راه ساعدی است.
موزه لووور و پرلاشز دو مکان مهم پاریس است که ایران را درخود دارد؛ گذشته و معاصر.
در این داستانِ شاعرانه،نویسنده به دنبال هویت و نشانی گمشده های خود در گذشته و حال می گردد:
خانه ی ساعدی کجاست؟ هیچکس، هیچ پلاکی روی خانه ای که ساعدی زندگی کرده نگذاشته، خودش نخواسنه. با زندگی اش این را گفته. ما با زندگی مان حرف می زنیم.ص 28
توی دور ریختنِ گذشته استادیم.
باید می پیچیدی دست چپ تا برسی به خانه نویسندگان، خانه نویسندگان فرانسه.خانه نویسندگان ایرانی کجاست؟نه. خانه ای در کار نیست.فرار.فرار.همیشه فرار می کنی تا جایی که ندانی کجا هستی.بعد گم می شوی در خودت و در تمام خیابان ها و کوچه پس کوچه های دنیا ص 28
پیرمرد سرفه ای می کند:
می خواهی بدانی اجدادت چکاره بودند؟؟؟
لوور ص 31
بخشی از گذشته های خودش را در عظمت سر ستون های تختِ جمشیدِ موزه لوور می بیند.
پیرمرد شرق شناس می گوید:پرلاشز، برنامه فردا.
-عالیه
صادق هدایت هم آنجاست. ص 36-37
و بخش دیگر آن گذشته را در پرلاشزِ هدایت که کار آخرش(خودکشی) را دوست ندارد و ساعدی نماد فرهنگ امروز، می بیند. در پرلاشز آن چنان به هدایت نمی پردازد.در عوض به دنبال ساعدی و رد پا،ادامه اوست. حرکت زن این را می گوید که نویسنده برای ساختن زندگی است، نه برای مرگ.
شکل و ساخت داستان تمام روزت با من گذشت
چشمان چموش جاشوا
این داستان یک نقاشی زیباست. نوستالوژی حسرتبار شاعرانه ای که خود را در تصویر و زبان نشان می دهد:به جاشوا گفته ام چرا نمی آیی برویم ایران و به یادش آورده ام لحضاتی را که با هم در بندر عباس بودیم و روزی که با قایق به قشم رفتیم. ص 39-40
شاعرانگی آهنگین و موزونی که از اسم آن شروع می شود.زیبایی ها، در تداعی های سر زمینی خلیج فارس و بندر عباس و قشم و کیش و جزایر آرام، خود را با دلتنگی های هتلی در استکهلم به رخ می کشد:
جاشوا اسیر ابهت بی کرانگی به دریا نگاه می کرد و مرغان دریایی در چشمانِ آبیش پرواز می کردند.
همان جا بود که به من گفتی:نگاه کن انگار میانِ سبز و آبی دریا، نقاشی خطی کشیده و خم شدی از قایق تا با حرکت دستی رنگ ها را به هم بریزی تا سبز آبی شود و آبی سبز.ص 40
فرار از غربت. عاشقانه ای با جاشوا که موج . موج. موج.هجوم موج ها از ته اقیانوس. سفید می شود همه جا.خیزابه ها زنان و مردانی را بر تارک سفیدشان می نشانند.ص43
دوربین از دستم می افتد.
هجوم دریا با ساحل
شلاق امواج بر تنه درختان ساحلی
و
اقیانوس سر می کند به لابی هتل. از پله ها بالا می آید و از پنجره هجوم می آورد و رختخواب ها و آدم ها و چراغ ها را با خود می برد.ص 44
موج ها خیز بر می دارند تا به طبقه ی چهارم هتل برسند و آن زیبایی خاطراتی را که بر ساحل ذهن نقاشی شده است ، بهم بریزند:
پنجره را کی بسته ام؟پشت شیشه سراسر سفید می شود و مردی با موهای طلایی و دستان سفید و چشمان آبی با سر به پنجره می کوبد.مرد با سر توی اتاقم شیرجه می رود و یک بار دیگر موج عقب می نشیند تا جاشوا کف اتاق دراز به دراز با چشمان آبی و نگاهِ جموشش خیره به سقف بماند.ص 44
این حلزون است یا اژدها
داستان در یک خانواده شهرستانی که مدلی از یک جامعه ی در حال گذار است، می گذرد.عبور از دنیای سنت و گذشته به جهان مدرن و حیرانی در این میان.رفتن از سرا به آپارتمان.به قول روایتگر آمدن از آن جا به این جا.در این میان کوشش داستان این است که تضاد بین این دو موقعیت را که گاه بین طنز و تراژدی است،چه در مکان و چه در رفتار شخصیت ها، نشان دهد.
داستان با این جمله شروع می شود:
خرفتی بیماری مزخرفی است.کم کم به سراغ آدم می آید و توی تمام سلول های تن خانه می کند.
و ما می بینیم که سرتاسر داستان در سیطره و گرفتار چنین موقعیتی است که مادر بزرگ نماد آن است و دیگر اعضا در حالتی بین رودرواسی و اجبار به آن تن می دهند.
مادر بزرگ- مادر- روایتگر-پدر- خواهرکوچکه و منجو یا عنکبوت باستانی، شخصیت های این داستان هستند.
مادر بزرگ و خواهر کوچکه دوشخصیت موازی داستان هستند که در رفتاری متضاد دیده می شوند.مادر بزرگ نماینده ی جامعه ی سنتی است که خواسته اش را به خانواده تحمیل می کند و خواهر کوچکه نماینده جامعه ی مدرن، جستجوگر است و در برابر مادر بزرگ پنهان و آشکار، ایستادگی می کند.پدر شخصیت خاص دیگر خانواده که راننده یک گروه باستان شناسی است،غرق در همان دنیای باستانی است و زندگی جدید و هر چیزی را در همان گذشته ی باستانی نگاه و قضاوت می کند.
داستان به نوعی نمادی از جامعه ی در حال گذار امروز ماست که زیر سیطره سه دیدگاه کلی سنتی( مادر بزرگ) باستانی(پدر) مدرن( خواهر کوچکه) به شکل کجدار و مریز به زندگی خود ادامه می دهد.
آشنایی با پدیده جدیدی مثل توالت فرنگی، که اعضا خانواده هیچ تجربه ای با آن در آپارتمان ندارند، داستان را به طرف طنز می برد:
اولین بار خواهر کوچکه مستراح را امتحان کرد و دوساعتی برای خودش نشست و به ما که یکی یکی می رفتیم و مشت به در می کوبیدیم جوابی نداد.حسابی ترسیده بودیم و خیال می کردیم خبری شده.
خواهر کوچکه بیرون آمد به مادر بزرگ گفت:بی بی، دو ساعت رو این بشینی پاهات خوب میشه.
اما بی بی حاضر نبود روی مستراح فرنگی بنشیند و تا مدت ها،تا وقتی سر و کله ی منجو توی خانه ما پیدا شد یبس بود. یبس یبس. بی بی نمی فهمید چطور آدم می تواند راحت بنشیند و کارش را بکند و بعد با فشار دادن دکمه ای تولیدات روزانه اش ناگهان غیب شود. مادر بزرگ با احتیاط، وقتی یکی از ما قضای حاجت می کرد،می آمد و سرک می کشید و سر تکان می داد.نگران کسانی بود که در طبقه ی پایین زندگی می کردند و می گفت این ها بدبخت ها چه می کشند از دست ما؟ ص 48-49
آمدن ناگهان منجو که شبیه هیچ موجود زنده ای نیست، خط و فضای داستان را عوض می کند. تا قبل از آن توصیف محل زندگی جدید با قدیم بود و مقایسه ی آن ها.منجو که برای خانواده ناشناخته بود و تنها مادر بزرگ از او طرفداری می کرد، موجود عجیبی است که رفته رفته بزرگ می شود و همه چیز را می بلعد حتا کنترل تلوزیون را می خورد. او خانواده را مشغول خودش می کند و هر کس در باره اش نظری می دهد: پدر گفت:این مارمولک نیست، باید یک حلزونِ باستانی باشد.
و در ادامه پدر بعد از جستجو درآخر کتاب ششصد صفحه ای باستان شناسی عکسی به اعضا خانواده نشان می دهد که شباهت کمی به مهمان ناخوانده دارد و می گوید اسمش به میخی می شود: منجو و منجو به زبان آبا و اجدادی یعنی عنکبوت باستانی
خواهر کوچکه که خشکش زده بود گفت:این اژدهاست. برای خوردن ما آمده. بی بی با صدایی که هیچ وقت ازش نشنیده بودیم گفت:غلط زیادی موقوف. هیچ کس نباید به مارمولک من دست بزند. ص 51
منجو یا عنکبوت باستانی،این موجود جدیدی که رفته رفته به هیولا تبدیل می شود و همه چیز را می خورد، تنها مادر بزرگ با تعصب از او حمایت می کند. او استعاره ای از تفکر مادر بزرگ است که در برابر پدیده های جدید مقاومت می کند.عنکبوتی که خانواده را در تردید بین حال و گذشته معلق نگاه می دارد.هیولای سنت مادر بزرگ است که رفته رفته بزرگ می شود و همه چیز خانه را کنترل می کند و بدست می گیرد.
صحنه آخر
صحنه آخر، یک فانتزی جنایی موجز است که تخته گوشت و سایه دو شخصیت نمادین آن هستند. آن ها در آخر داستان تبدیل به مرد و زن می شوند.
در ابتدای داستان تخته گوشت که مرتب کانال تلوزیون عوض می کند، به دنبال کانالی می گردد که در آن آدم بکشند. اما در آخر داستان می بینیم که تلوزیون زنی را نشان می دهد که در آخرین لیوان مردی مست چیزی می ریزد و مرد بی هوش را به وان حمام می کشد و با چاقوی تیز شده از او می پرسد:از کجا شروع کنم.از زبونت یا از دودول ت؟
تخته گوشت( مرد= فرمانروا)شخصیت قلدری است که مرتب فرمان می دهد و سایه(زن= فرمانبر)فرمان می برد:تخته گوشت کنترل را می گیرد و از ته گلو می گوید: یخ. سایه می تپد توی آشپزخانه ص 58
صدات ببر
این صدای فرمانروا است.
فرمانبر خفه می شود ص 57
تم این داستان هم ، زن قربانی است. آنقدر قربانی که یاغی می شود.
صحنه ی آخر از تجربه های متفاوت خانم روانی پور است.
نیلوفر مرداب
داستان داستانِ موضوع و شخصیت است و از زبان اول شخص روایت می شود.شخصیتی که از توی جانش سر بلند می کند. جانی که سال ها فراموشش کرده است. شخصیتی که از خودش به عنوان دخترک فاصله می گیرد و از درون( به بیرون) به خودش نگاه می کند:من به تنم جواب می دادم همیشه، به آواز تنم که می خواست برقصد و بخواند و بخندد. جایی بودم که رقصیدن و خواندن و خندیدن تبه کاری بود.نمی دانستم؟ می دانستم اما باور نمی کردم.ص 61
و همین دخترک است که در جای جای داستان وارد می شود و در روایت شرکت می کند. وقتی که روایتگر برای جلب توجه همسرش می خواهد بیادش بیاورد که زن ایرانی یعنی چه؟ و شروع به گفتن آقا آقا می کند،صدای دخترک در ذهنش می پیچد:
آقای هستی و نیستی
آقای من.
آقای رختخواب
آقای شیره کشخانه
آقای جنده خانه ص 65
روایتگر درباره ازدواج و همسرش که از آمریکا آمده و آن فرهنک سنتی می گوید:کابوس همه این سال ها جریان معاینه است.وقتی خودش و مادرش مرا پیش یک دکتر زنان آشنا بردند تا بکارت مرا امتحان کند، هر وقت یادم می آید خیس عرق می شوم.و وقتی دکتر بگوید:مانعی ندارد مادر داماد تقاضا کند که اگر می شود از عقب هم امتحان کنید.
ص 67
در این رابطه هم زن که به او ستم تاریخی- اجتماعی و سنتی می شود رفتار دوگانه برای زندگی دارد و هم مرد.
در ادامه روایتگر شخصیت چند منظوره همسرش را بیرون می ریزد و به روی او با قوی ترین پرژکتورها نور می تاباند:
ص 71
و از استفان می گوید که در محل کارش به او وابسته و در نهایت عاشق اش می شود.
داستان داستانِ موضوع و شخصیت است. روایتگر که کارش تابو شکنی است، لایه های زیر روابط را می شکافد و عمق جامعه مرد سالار با باورها و رابطه های سنتی را با جسارت عریان می کند و از این بابت کار نویسنده بی نظیر و ستودنی است.
روایتگر- همسرش -دخترک- استفان شخصیت های این داستان هستند که هرکدام بصورت نماد های اجتماعی بخوبی شخصیت سازی می شوند.
و در پایان
1-باورپذیری و کشش اولین چیزهایی است که خواننده را درگیر می کند.
2- در این مجموعه داستان ما در سفری از جغرافیا به تاریخ می رویم.
3-از نظر موضوع داستان ها فرا منظقه ای است. و به مسایلی از انسان امروز باجسارت پرداخته می شود، مسایل که درد عمومی است که کمتر به آن پرداخته شده و تابو شکنی می شود
4- در این داستان ها به زن پرداخته می شود. و تجاوز و ستمی که به آن ها می شود.
اعتراض به وضع موجود، سرکشی و نا آرامی و این که آرام و قراری ندارند، از ویژگی های شخصیت هاست.
5- در هرکدام از داستان ها با موقعیت های بوجود آمده جابجایی اتفاق می افتد. چه خانواده یا چه اعضاء.
6- در شخصیت ها یک نوع جستجوگری برای شناخت خود و دیگران وجود دارد و بدنبال راه های نرفته اند.
7- در داستان زن عراقی و دیگر داستان ها روایتگردر بیرون سفر می کند اما در نیلوفر مرداب در درون خودش به سفر می رود.
8- در تمام داستان ها یک شهامت وجسارت داستانی بدون این که دچار شعار زدگی شود، هست.نویسنده عمیق ترین لایه های اجتماعی و فردی را می گشاید و زبان میلیون ها انسانی می شود که زبان گفتن آن را ندارند و به نوعی می شود زبان ملی.
و در پایان دیگر
ادبیات قبل از سال 57 ادبیات مبارزه است.ادبیاتی ظلم ستیز واز ستمی که بر انسان رفته است، حرف می زند. به همین علت است که انسان در آن به شکل قهرمان دیده می شود. اما کمتر کسی از حقوق زنان و پایمالی آن سخن می گوید.حتا در آثار زنانی مثل سیمین دانشور و شهرنوش پارسی پور و دیگران به آن توجه نمی شود. اما منیرو ضمن عبور از گذشته، در آثارش،از کنیزو تا سرخپوست تنها، یک پروسه ی تاریخی است. تاریخی به دنبال نشان دادن موقعیت زن و تجاوزی که به او می شود. اشتباه برداشت نشود، بحث بر سر ادبیات زنانه مردانه اصلن نیست.موضوع نشان دادن این موقعیت است. همان کاری که منیرو روانی پور در آثارش می کند:کنیزو-اهل غرق-سنگ های شیطان-دل فولاد-سیریا سیریا-کولی کنار آتش-زن فرودگاه فرانکفورت-نازلی-کشتی شکستگان-عاشقان عهد عتیق-شب های شور انگیز-سرخپوست تنها …
این تجاوز به اسم ها و با عنوان های مختلفی به حقوق زن حتا از طرفِ خودِ زنان می شود: سنت ها و باورهای اجتماعی -پدر- همسر- قانون- قاضی- استاد- روشنفکر- نویسنده- آزادی خواه و مبارز- حقوق بشر و زنان …
می دانیم که در جامعه تا زن به حقوق انسانی خود نرسد،ما به آزادی نخواهیم رسید.فراموش نکیم که همین زن جدا از همسر، در مکان و زمانی دیگر، مادر. خواهر و فرزند ماست.
خانم روانی پور جدا از خلق ادبیات درخشان ضمن آن که همیشه به مسایل اجتماعی و انسانی حساسیت نشان می دهد،در نشان دادن موقعیت زن،از سطح بومی و ملی عبور می کند و در جایگاه فراملی قرار می گیرد. او در این راه هفتاد سال دویده و فریاد کشیده و ادبیات شریف و درخشانی خلق می کند که تا قبل آن نبوده و کسی به آن نپرداخته است. او،از این بابت یگانه است.
